گزارش همایش «اثرات اقتصادی ویروس کرونا؛ بررسی آینده پژوهانه»

درباره شورا عملکرد شورا مجموعه کتب معرفی شورا فعالیتهای علمی اعضای شورا کارگاههای تخصصی آرشیو انتشارات شورا آرشیو اخبار و گزارش ها مجموعه اسناد علوم انسانی

حدیث روز

همایش اثرات اقتصادی کرونا به همت گروه اقتصاد شورای بررسی متون و کتب علوم انسانی در 30 بهمن 1399 در پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی برگزار شد. در این همایش یک روزه 13 سخنران از اساتید دانشگاه ها و پژوهشگاه ها به ارائه تحقیقات و دیدگاه های خود در زمینه اثرات اقتصادی همه گیری کرونا پرداختند. در این همایش تخصصی، استادان و محققان اقتصادی به بررسی اثرات کرونا از جمله بر مصرف انرژی، کسب و کارها، خدمات الکترونیک، تجارت، اشتغال، نظام پولی، رشد اقتصادی، سلامت و گردشگری پرداختند.

گزارش همایش «اثرات اقتصادی ویروس کرونا؛ بررسی آینده پژوهانه»

در ابتدای این همایش، دکتر حسینعلی قبادی ریاست پژوهشگاه در سخنرانی افتتاحیه، ضمن تشکر از گروه اقتصاد شورای بررسی متون در طراحی و برگزاری این همایش، این اقدام را در ادامه بررسی ابعاد مختلف اثرات کرونا توسط پژوهشگاه اعلام کرد. رییس شورای بررسی متون، بررسی مسایل ناشی از همه گیری کرونا توسط حوزه های مختلف علوم انسانی و ارائه توصیه های سیاستی برای برون رفت از شرایط به وجود آمده ناشی از آن را برنامه پژوهشگاه از همان ابتدای شیوع این بیماری همه گیر دانست. ایشان مشارکت قطب بین الملل دانشگاه اصفهان، اساتید دانشگاه ها و پژوهشگاه ها، نماینده محترم مجلس شورای اسلامی و عضو محترم مجمع تشخیص مصلحت نظام در این همایش را منشاء خیر برای هم اندیشی صاحبنظران این حوزه برای تحلیل تخصصی مساله کرونا و ارائه توصیه سیاستی دانست.

سخنران بعدی آیه الله مصباحی مقدم عضو مجمع تشخیص مصلحت نظام بود که به تبیین اثرات شیوع ویروس کرونا بر اقتصاد جهانی و اقتصاد ایران به ویژه صنعت توریسم پرداخت و توصیه های سیاستی ارائه کرد. ایشان از بزرگترین بخشهای آسیب دیده از ویروس کرونا را صنعت توریسم دانست که به دلیل توقف حمل و نقل هوایی، دریایی و زمینی دچار کاهش تقاضا شده است و از این بابت تقاضای انرژی نیز کاهش یافته است. کشورهای تولید کننده نفت و گاز مانند ایران که سهمی در تولید و عرضه آن دارد، از این آسیب، در امان نبودند. بسته بودن مرزهای زمینی ایران با برخی همسایگان برای مدتی منجر به کاهش صادرات شد. گردشگری در ایران دچار رکود شد. واردات مواد اولیه در اثر تحریم ها و کرونا کاهش یافت و کسب و کارهای خرد به دلیل تعطیلی بازار متوقف شد. البته مواردی اعم از استفاده از فضای مجازی برای کسب و کارها، همایشها و جلسات باعث پایین آمدن هزینه تمام شده این فعالیتها گردیده است. تحقیقات نشان دادند اروپا در فصل اول سال 2020 افت 3.3 درصدی تولید ناخالص داخلی را تجربه کرد و در فصل دوم با 5- درصد کاهش تولید مواجه شد. همچنین افت قابل توجه وضع مالی مردم در کشورهای اروپایی از جمله انگلیس بطوری که بسیاری از مردم از بسته های حمایتی دولت، وام ها، کمک های بلاعوض، بخشش های مالیاتی و یارانه استفاده می کنند. این کشورها سیاست انبساط پولی (حدود 5 درصد تولیدناخالص داخلیشان) را برای عبور از تنگناهای مالی برگزیدند.

دکتر مهدی طغیانی عضو و سخنگوی کمیسیون اقتصادی مجلس نیز در این همایش به تبیین تحولات اثرات شیوع کرونا بر رشد اقتصادی ایران، صادرات غیر نفتی، بخش کشاورزی و بازیابی آن پرداخت. آمارهای ارائه شده از مرکز آمار ایران حاکی از آن است که جذب شوک توسط اقتصاد ایران انجام شده و در حال عبور از شرایط سخت بحران کرونا در ایران هستیم.

در ادامه همایش دکتر داوود منظور، سجاد رجبی و رضا رنجبران، از دانشگاه امام صادق(ع)، مقاله مدلسازی اجرای انواع محدودیت‌ها در همه‌گیری کوید-19 و تغییرات مصرف انرژی‌ اولیه در ایران‌ را ارائه نمودند. در این ارائه به مسئله تغییر مصرف انرژی‌های اولیه در کشور ایران پرداختند. بدین منظور 10سناریو مختلف از وضعیت آینده این بیماری و محدویت‌های ناشی از آن در نظر گرفته‌ و از طریق مدل‌سازی داده-ستانده انرژی و ورود شوک‏های اقتصادی این بیماری به تعاملات بخش‏های اقتصاد، تغییرات مصرف انرژی‌های اولیه در کشور ایران محاسبه‌ نمودند. طبق بهترین سناریو (بهبود سریع و کامل اپیدمی) مصرف ذغالسنگ 0.19% بیشترین کاهش و برق هسته‌ای، برق آبی و برق بادی هر سه به میزان 0.01% افزایش در مصرف را خواهند داشت. طبق بدترین سناریو (تشدید اپیدمی به صورت انفجاری بدون فروکش کردن موج در یک بازه زمانی) ذغالسنگ به میزان 17.96% بیشترین کاهش در مصرف، سپس نفت با 12.61% و گاز طبیعی با8.79 % کاهش در مصرف را تجربه خواهند کرد. برق هسته‌ای، برق آبی و برق بادی هر سه به میزان 4.03% کمترین در مصرف را خواهند داشت. در مجموع مصرف همه انواع انرژی اولیه در بهترین سناریو به میزان 0.08% و در بدترین سناریو به میزان 10.33% کاهش خواهد یافت.

دکتر لیلا سادات زعفرانچی، از پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی به بررسی اثرات ويروس كرونا بر فضاي كسب و كار در ابعاد ملي و جهاني پرداخت. وی چشم انداز وضعيت بازار كار جهاني متاثر از شيوع كرونا را مبهم دانست. اميد به دسترسي به واكسن اگرچه روزنه هاي اميد را به روي اقتصاد جهاني گشوده است، اما همچنان سرعت دسترسي به واكسن و نيز واقعيت چگونگي دسترسي كلِّ جمعّيت جهاني به آن، همچنان ترسيم اميد بخشي از وضعيت بازار كار جهاني را حداقل در كوتاه مدت نشان نميدهد. بر اساس آخر ين گزارش سازمان جهاني بيماري كرونا و اقدامات پيشگيرانه در مقابله با آن، حدود ٩٤ درصد از نيروي كار جهاني را تحت تاثير قرار داده است. آمار ساعات كار ازدست رفته، كاهش درآمد كاركنان و افت دستمزد و نيز نابرابري سياستهاي محرك مالي در بين كشورهاي جهان وضعيت كسب و كار جهاني را سخت و به كارگيري راه حلها را مشكل تر ساخته است. يكي از اصلي ترين پيامدهاي شيوع ويروس كرونا در كشور ايران، تعطيل و نيمه تعطيل كردن برخي رسته هاي شغلي در كشور است كه با توجه به سهم شاغلان، خطر بالقوه بيكاري بيش از ٣ ميليون نفر را در ١٠ رسته آسيب پذير ايجاد كرده است. بازار كار ايران همزمان با كاهش انگيزه مشاركت اقتصادي و كاهش جويندگان فرصت هاي شغلي مواجه بوده(كاهش نرخ بيكاري)كه منجر به انتقال جمعيت فعال اقتصادي به جمعيت غير فعال شده است. شواهد جهاني نشان مي دهد فعال شدن افراد غير فعال در اقتصاد حتي دشوارتر از استخدام مجدد بيكاران است و بهبود فضاي كسب و كار را در آينده سخت تر خواهد كرد. مشاغل غير رسمي، افراد خارج از پوشش تامين اجتماعي و زنان و جوانان در اولويت رسيدگي در حوزهي بازار كار كشور با هدف گذاري اولويت در سياستهاي ملي محسوب مي شوند.

در ادامه همایش دکتر امیرحسین مزینی و خانم الهام حسین زاده از دانشگاه تربیت مدرس به ارزیابی قابلیتهای سلامت الکترونیک در مدیریت هزینههای مترتب بر پاندمیها از منظر اقتصاد سلامت (مطالعه موردی: کووید-19)پرداختند. ایشان تاکید کردند کووید-19، نمونهای از دنیاگیری بیماری است که هماکنون سراسر جهان را با خود درگیر کرده است. کووید-19 نیز همانند سایر پاندمیها جدای از گرفتن جان انسانها، اقتصاد بسیاری از کشورها را به صورت مستقیم و غیر مستقیم متاثر کرده است و خسارت و زیان قابل توجهی بر اقتصادهای برتر جهان وارد کرده است. در حوزهی سلامت همانند سایر حوزه ها منابع محدود و تقاضا نامحدود است و منابع مراقبتهای بهداشتی-درمانی کمیابند، در واقع، یکی از مسائلی که در دوران بیماری ها خصوصا در دوران پاندمیهایی چون کووید-19 مردم و دولتها را نگران میکند هزینههای این مراقبتهاست. که امروزه با به کار بردن فناوریهای مختلف از جمله فناوری اطلاعات و ارتباطات میتوان بخشی از این هزینهها را کاهش داد. فناوري اطلاعات و ارتباطات( فاوا) به طورمستقيم يا غيرمستقيم بر اکثر بخش های زندگی بشر از جمله حوزه سلامت اثرگذار بوده است. فاوا نقش عمده ای در شناسایی ، نقشه برداری، درک، مدیریت و درمان همه گیری های جهانی دارد. نظام سلامت در دوران پاندمیهایی همچون کووید-19 با استفاده از سلامت الکترونیک و قابلیتهای آن از جمله، تشخیص بیماری، اقدامات پیشگیرانه برای مردم و کادر درمان در زمان شیوع ویروس و بیماری، کاهش اثرات پاندمیها با نظارت و کنترل بیماری ها از راه دور، برقراری ارتباطات شفاف بین بیماران و پزشکان و همچنین کادر درمان و متخصصان باهم و بررسی راهکارهای پیشرو و... می باشد که منجر به ارائه مراقبت کم هزینه تر، مناسبتر و موثرتر، ارتقاء كيفيت خدمات ، افزايش كارايی و درنتیجه صرفه جویی وکاهش هزينهها در حوزه سلامت می شود و میتواند به صورت کاراتر و اقتصادیتری به مدیریت این بیماریها بپردازد. بنابراین میتوان گفت که سلامت الکترونیک در دوران پاندمیهایی چون کووید-19 میتواند به طورمستقیم و غیر مستقیم بخش قابل توجهی از زیان ها و خسارت های وارده به اقتصاد کشورها راتعدیل نماید. مباحث فوق در قالب بررسیهای صورت گرفته در ادبیات موضوع نیز تایید گردیده است.
سخنران بعدی دکتر نیلوفر مرادحاصل و زهرا تقی پوراز پژوهشگاه ارتباطات و فناوری اطلاعات بدند که به بررسی تاثیر پاندمی کویید 19 بر خدمات الکترونیکی پرداختند. بررسی و مطالعات این پژوهشگر به شرح زیر ارائه شد: اثر گذاری شرایط پاندومی بر روی خدمات الکترونیک با تاثیرات مثبت و منفی همراه بوده است. یافته های مطالعات حاکی از تاثیرات منفی کوتاه مدتی در برخی حوزه‌ها می باشد. اما مطالعه روندهای بلند مدت نشان می دهد حوزه خدمات الکترونیکی پتانسیل بالایی داشته تا قوی‌تر از گذشته توسعه ‌یابد زیرا تحریک تقاضا برای خدمات الکترونیکی فرصتی جهت تقویت طرف عرضه در این حوزه فراهم می‌آورد. در این مقاله با بررسی و مروری مطالعات انجام شده در حوزه بین المللی و داخلی که کویید 19 را بعنوان عاملی مستقل در مطالعات مد نظر قرار داده شده به بررسی تاثیر این متغیر بر خدمات الکترونیکی و میزان رشد و کاهش این خدمات پرداخته شده است. همچنین با استناد به برخی مطالعات که در کنار بررسی این متغیر اصلی متغیرهایی دیگری نیز نظیر رفتار مشتریان و بهره‌گیری از ظرفیت فناوریهای نوین به عنوان محرک توسعه خدمات الکترونیکی نیز معرفی شدهاند به تاثیر فناوری های نوین نیز بر رشد و کاهش خدمات اکترونیک پرداخته شده است. در پایان برررسی یافته ها و پژوهش های نشان می دهد در حوزه های منتخب مورد مطالعه خدمات گردشگری الکترونیکی، تبلیغات آنلاین با بیشترین کاهش و خدمات سلامت، آموزش، بازی آنلاین، رسانه، فیلم و سریال آنلاین با بیشترین تقاضا و بیشترین رشد همراه بوده اند و مهمترین چالشهای آنها مربوط به کمبود تقاضا، کمبود منابع مالی، محیط کسب وکار نامناسب به دلیل مشکلات بیمه، مالیات، نبود قوانین کارامد ونداشتن رگولاتوری تخصصی میباشد.

دکتر میرحسین موسوی و خانم ندا مظفری پور از دانشگاه الزهرا به بررسی اثر بحران کووید-19 بر تقاضای گردشگری در ایران با استفاده از مدل رگرسیون داده‌های ترکیبی با توالی متفاوت (MIDAS) پرداختند. سخنران افزود: صنعت گردشگری حساسیت بالایی به بحران‌ها و حوادث سیاسی، اقتصادی، بیماری، بلایای طبیعی و... دارد؛ به‌طوری که شیوع پاندمی کووید-19 در سال 2020 اثر بسیار مخربی بر صنعت گردشگری در سراسر جهان گذاشته است. در این راستا این مقاله به بررسی اثر بحران کووید-19 بر تقاضای گردشگری بین‌المللی در ایران پرداخته است. بدین منظور داده‌های ماهانه و روزانه مربوط به تعداد گردشگران بین‌المللی و کووید-19 در سال‌های 2019 و 2020 جمع‌آوری شده است و به دلیل متفاوت بودن توالی داده‌های مورد استفاده، مدل رگرسیون داده‌های ترکیبی با توالی متفاوت (MIDAS) بکار رفته است. نتایج بررسی آنان حاکی از آنست که تعداد مبتلایان و بهبودیافتگان کووید-19 اثری غیرخطی و معنی‌دار بر تقاضای گردشگری بین‌المللی دارد.
دکتر عباس عصاری آرانی و سعید قربانی از دانشگاه تربیت مدرس به بررسی آثار کووید-19 بر کسب و کارها در جهان و ایران پرداختند. ایشان اضافه کردند: این ویروس شوک شدید و گسترده‌ای به بنگاه‌ها در سراسر جهان وارد کرده که با اثر منفی ماندگار بر روی فروش آنها همراه بوده است. تعدیل نیروی کار، افزایش محدودیت‌های مالی در بنگاه‌های کوچک و عدم اطمنیان به آینده از دیگر چالش‌های ویروس کووید-19 برای کسب و کارها است. بنگاه‌ها برای پاسخ به بحران کووید-19، به دنبال مدل‌های جدید کسب و کار هستند و به طور فزآینده‌ای به دنبال راه‌حل‌های دیجیتال هستند. شوک این همه‌گیری، به وضوح انطباق فناوری را افزایش داده است و چنین رویدادی می‌تواند در آینده بهره‌وری را نیز افزایش دهد. در این مقاله به بررسی آثار کرونا بر کسب و کارها در اقتصاد جهان و ایران با رویکرد فرصت‌های ایجاد شده در شرایط همه‌گیری ویروس کووید-19 و ارائه مدل‌های جدید کسب و کار پرداخته شده است. در شرایط جدید، مدل‌های کسب و کار نوآورانه‌ای که ایجاد می‌شود، باید ترکیبی از استراتژی‌های تحول‌آفرین و مؤلفه‌های نوظهور باشند. بر اساس یافته‌های پژوهش، راه‌حل نجات کسب و کارهای ایران به ویژه در این شرایط، حرکت به سمت افزایش تولیدات داخلی با توجه به رشد بهره‌وری، حمایت هدفمند از کسب و کارها و توسعه اقتصاد دیجیتال است.

در ادامه همایش دکتر سیدحسین میرجلیلی از پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی به بررسی بحران کرونا، رشد اقتصادی و بازیابی پساکرونا پرداخت. در این مقاله آثار بحران ناشی از کرونا بر رشد اقتصادی معرفی شده و به این پرسش می پردازد که برای خروج از رکود ناشی از کرونا چه نوع بازیابی انجام خواهد شد و انواع سرمایه چه نقشی در این زمینه ایفا می کنند. همچنین بیان شد که همه گیری کرونا ترکیبی از شوک همزمان عرضه و تقاضا است که قلمرو جهانی دارد و رشد اقتصادی را به شدت کاهش داده است. کشورهای شرق آسیا که دچار کاهش رشد زیادی شده اند، ولی از تاب آوری اقتصادی برخوردارند، پیش بینی می شود که بازیابی قوی داشته باشند. سایر کشورهایی که از مشکلات ساختاری رنج می برند، انتظار می رود که بازیابی ضعیف یا تداوم رکود داشته باشند. با وجود این، تقریباً برای همه کشورها ، انتظار می رود که برگشت رشد اقتصادی به حالت قبل، تنها بخشی از کاهش رشد را جبران کنند. اگرچه نااطمینانی زیادی در باره اینکه چه وقت و چگونه بازیابی اقتصادی برای کشورهای مختلف اتفاق می افتد، وجود دارد. کشورهایی که نتوانند همه گیری را کنترل کنند، بازیابی سریعی نخواهند داشت. بر حسب سیاست های دولت و شدت شوک بحران کرونا، بازیابی می تواند بی ثبات، سریع و تدریجی باشد. همه گیری کرونا، به ظرفیت اقتصاد برای تولید و صادرات کالاها و خدمات، آسیب می زند و بخشی از ظرفیت تولیدی اقتصاد در پساکرونا از دست می رود. انواع سرمایه (فیزیکی، انسانی، طبیعی و اجتماعی) در بازیابی تولید ملی در پساکرونا نقش اساسی ایفا می کند. اقتصاد ایران برای بازیابی پساکرونا می تواند از سرمایه های خود استفاده کند.

در پنل بحث و بررسی، ابعاد بین المللی کرونا نیز توسط قطب علمی بین الملل دانشگاه اصفهان مورد بررسی قرار گرفت.
در ابتدا دکتر سید کمیل طیبی از دانشگاه اصفهان به بررسی کووید-19 در عرصه تجارت بین الملل پرداخت. از نظر ایشان یکی از بخشهای متاثر از کرونا، تجات جهانی است که 70 درصد بخش جهانگردی_گردشگری بین الملل_ متاثر یا حتی متوقف و کوچک شده است. کشورهای بزرگ مثل فرانسه، هند، کره جنوبی، آمریکا، چین ،رشد منفی را تجربه کردند که نشان از کوچک شدن اقتصاد آنان و آسیب به GDP آنها دارد. در فصل دوم سال 2020 بیش از 14 درصد تجارت کشورهای دارای درآمد بالا کاهش یافت. همچنین کشورهای با درآمد پایین یا متوسط نیز تا 6 درصد با کاهش صادرات مواجه شدند و با کسری تجاری روبرو شدند. افزایش بدهی ها در بخشهای غیرمالی، دولتی و خانوار قابل مشاهده است. در بخش تجاری ایران هم از جنبه حجمی و نیز ارزشی، با کاهش حجم تجاری مواجه هستیم. کاهش فروش نفت به علت تحریمها و پاندمی کرونا کاهش شدید رشد اقتصادی در سال اخیر را رقم زده است.

در ادامه پانل، دکتر محمد واعظ از دانشگاه اصفهان به بررسی تحولات ساختار اشتغال در دوران پسا کرونا پرداخت و آسیب های وارده به آن را تشریح کرد. در ادمه دکتر رسول بخشی از دانشگاه اصفهان نیز به بررسی نظم پولی جهان پس از کرونا پرداخت که حاکی از افول دلار در شرایط جدید کرونایی است.

1399/12/4

نام و نام خانوادگی :

ایمیل :

* متن کامنت :